Naszym Gościem jest dziś Pani dr Magdalena Kapłan, współgospodarz Winnicy Faliszowice.

Pani Magda opowie nam o czym powinniśmy pamiętać zanim podejmiemy decyzję o wyborze odpowiedniego miejsca pod winnicę.

SKO: Na początek, chciałem podziękować za możliwość pozyskania winogron z Pani winnicy. Mogę już powiedzieć, że fermentacja wina ze szczepu Regent ze szczepem Rondo już się zakończyła a obecnie nastaw przechowujemy w piwnicy po to, aby nasze pierwsze wino mogło dojrzewać w ciemności. Tematem naszej rozmowy jest „wybór miejsca pod winnicę”. Dlaczego  wybór odpowiedniego miejsca jest tak istotny?

MKA: Mam nadzieję, że pierwsze Wasze wino będzie dobre i smaczne. Wracając do tematu naszej rozmowy i odpowiadając na Twoje pytanie, decyzja podjęta w czasie planowania oraz prowadzenia winnicy będzie opierać się na wyborze jej miejsca, ponieważ wzrost i wielkość plonu winorośli a także jakość wina gronowego są zależne od warunków klimatyczno – glebowych.

SKO: Jakie zatem czynniki lub parametry siedliska powinniśmy uwzględnić podczas wyboru terenu pod winnicę?

MKA: Zanim zdecydujemy się na uprawę tego ciepłolubnego gatunku powinniśmy rozważyć kilka czynników, a w tym między innymi:

• wysokość nad poziomem morza oraz różnice w wysokości terenu w danym miejscu,
• stopień nachylenia terenu (% nachylenia),
• wystawa siedliska (północ, południe, wschód lub zachód),
• historia miejsca w tym wcześniejszych upraw, roślin, pozostałości środków ochrony, chwastów, chorób.

SKO: Jakie znaczenie dla planowanej winnicy ma wysokość nad poziomem morza ?

MKA: Położenie  planowanej winnicy rozpatrujemy pod względem wysokości położenia winnicy do ukształtowania pozostałego terenu lub do wysokości bezwzględnej tj. m n.p.m. Sadzanie winorośli na lub w pobliżu najwyższego punktu na danym miejscu będzie sprzyjać lepszej rotacji powietrza i odprowadzeniu wody. Ruch powietrza jest niezbędny zimą, gdy mamy znaczne spadki temperatury oraz w trakcie wiosennych i jesiennych przymrozków. Zimne powietrze jest cięższe od ciepłego i osiada na obszarach niżej położonych. Odprowadzenie wody z siedliska ma też znaczenie, ponieważ stojąca woda ogranicza ilości tlenu do systemu korzeniowego winorośli. Winorośl nie jest szczególnie podatna na uszkodzenia od krótkoterminowej powodzi, niemniej jednak stojąca woda ogranicza wzrost, zabijając małe korzenie włośnikowe, które dostarczają wody i składników pokarmowych z gleby i w dłuższej perspektywie doprowadza do śmierci roślin.

SKO: Rozumiem, że praktycznie należy unikać uprawy winorośli na terenach zbyt wilgotnych?

MKA: Z praktyki wiadomo, że uprawa w miejscach suchych jest zdecydowanie łatwiejsza pomimo potrzeby nawodnienia, niż uprawa na terenie zbyt wilgotnym.

SKO: Czy stoki położone kilkanaście metrów powyżej dna doliny są odpowiednimi stanowiskami pod winnice?

MKA: W Polsce winnice poleca się zakładać do wysokości 300 – 350 m  n.p.m.

SKO: Jakie znaczenie ma wystawa siedliska dla planowanej winnicy?

MKA: Wystawy wzgórz i wzniesień do uprawy winorośli zależą od klimatu i regionu. W chłodnym klimacie, gdzie lato jest stosunkowo chłodne należy unikać stoków północnych na korzyść południowych, południowo – zachodnich i południowo – wschodnich, które pozwalają na lepszą kumulację ciepła. Poprzez wybór odpowiedniej ekspozycji możemy wpływać na poziom nasłonecznienia, grubość i okres zalegania pokrywy śnieżnej oraz na termin rozpoczęcia wegetacji roślin. Ekspozycje południowe i zachodnie są cieplejsze niż wschodnie i północne. Na stokach południowych notuje się ciepłą i wcześniejszą wiosnę, która przyczynia się do wcześniejszego wybudzenia pąków, zwiększając w ten sposób ryzyko uszkodzenia przez mróz. Ekspozycje południowe mogą prowadzić do większego ocieplenia winorośli w słoneczne zimowe dni, niż na północnych stokach. Konsekwencją może być zmniejszona odporność na zimno, uszkodzenie pędów lub  pni na skutek ocieplenia i gwałtownego ochłodzenia nocą. Ekspozycje wschodnie mają przewagę nad zachodnimi, ponieważ wschodnie stoki są ogrzewane porannym słońcem i krzewy szybciej wysychają (od rosy lub deszczu) niż na zachodnim zboczu, potencjalnie zmniejszając ryzyko chorób.

SKO: Jakie wzniesienia ekspozycji winnic są najbardziej odpowiednie w Polsce?

MKA: Wieloletnia praktyka wykazała, że w Polsce najbardziej odpowiednie są wzniesienia o ekspozycji południowo – zachodniej.

SKO: Wspomniała Pani na początku naszej rozmowy, iż przy wyborze miejsca pod winnice, powinniśmy uwzględnić nachylenie terenu. Jakie to ma znaczenie?

MKA: Nachylenie terenu odnosi się od stopnia nachylenia gruntu. Nieznaczny do umiarkowanego spadek (do 15%) może być bardzo korzystny w szczególności w chłodnym klimacie, ponieważ pozwala na pełne zmechanizowanie uprawy oraz w wystarczającym stopniu przyspiesza odpływ zimnego powietrza. Im bardziej strome zbocze, tym szybciej zimne powietrze spływa w dół, pod warunkiem, że nie ma przeszkód w jego przepływie, takich jak drzewa. Stąd też swobodny przepływ powietrza jest ważny dla ochrony przed wiosennymi przymrozkami.

SKO: Czyli drzewa będące przeszkodą w przepływie powietrza na zboczu powinny być wykarczowane?

MKA: Roślinność, która spowalnia lub zatrzymuje odpływ powietrza powinna zostać usunięta w trakcie przygotowania terenu, ponieważ może działać jak zapora i cofać zimne powietrze z powrotem w górę zbocza.

SKO: Czy zbyt strome stoki mogą stwarzać jakieś problemy w uprawie winorośli?

MKA: Strome zbocza o spadku 30-40%, pomimo najlepszego nasłonecznienia mogą stwarzać duże problemy: uniemożliwiają mechanizację zabiegów agrotechnicznych oraz mogą powodować erozję gleby.

SKO: Dlaczego powinniśmy określać historię uprawy ziemi zanim zdecydujemy się na jej uprawę pod kątem winorośli?

MKA: Ważne jest, aby przed sadzeniem winorośli określić historię uprawy swojej ziemi. Jest to zwykle ważne, aby ustalić, czy istnieją jakieś problemy glebowe np. ze szkodnikami i chorobami. Dla przykładu, niektóre substancje chemiczne stosowane w rolnictwie i leśnictwie mają długi okres trwałości i zalegają w glebie, co może mieć negatywny wpływ na wzrost winorośli. Podobnie szkodniki glebowe mogą powodować duże problemy w winnicach, dlatego bardzo ważne jest badanie gleby pod kątem obecności tych organizmów. Istnieje też konieczność wykonania chemicznej analizy gleby, która pozwoli określić (w tym m.in. nadmierne ilości azotu) i ustalić zapotrzebowanie roślin na składniki pokarmowe. Problemem w niektórych glebach może być toksyczność metali ciężkich, w tym głównie aluminium. Na koniec należy unikać gleb o niskim pH i/lub wysokiej zawartości glinu.

SKO: Jakie pH w glebie preferuje Vitis vinifera?

MKA: Vitis vinifera preferuje gleby o pH 6 do 7.

SKO: W jakiej glebie najlepiej rozwija się winorośl?

MKA: Winorośl może się rozwijać w szerokim zakresie typów gleby. Najlepiej rośnie i owocuje na glebach dostatecznie wilgotnych. Należy unikać gleb, które są stale mokre w okresie wegetacji. Gleby bardzo żyzne, nie są niezbędne. Przez wiele lat uznano, że duża zasobność gleb w składniki pokarmowe jest jednym z głównych czynników wpływających na wydajność winnicy. Hodowcy starali się zmaksymalizować wydajność, stosując duże dawki azotu niezbędnego do wydajności. W przypadku upraw przeznaczonych do wyrobu słabej jakości win wzór ten nie został zmieniony. Obecnie w krajach „winniczych” plantatorzy winorośli poszukują umiarkowanie żyznych gleb, które nie wpływają na zbyt energiczny wzrost winorośli. To nic dziwnego, że winorośl często można znaleźć na miejscu, które kiedyś było uznane za nienadające się dla innych upraw. Winorośl wytwarza korzenie sięgające daleko i głęboko w poszukiwaniu wody i składników odżywczych. Z tego powodu nie stosuje się obfitego nawożenia, z wyjątkiem miejsc najbardziej nieprzyjaznych.

SKO: Czego unikać przy wyborze lokalizacji na winnicę?

MKA: W trakcie wyboru lokalizacji należy unikać miejsc zaciemnionych przez drzewa i krzewy oraz unikać miejsc gdzie wcześniej stosowano herbicydy doglebowe, których pozostałości mogą bardzo niekorzystnie wpływać na wzrost i rozwój winorośli. Należy, także rozważyć możliwość znoszenia herbicydów z innych sąsiednich upraw, gdyż winorośl jest bardzo podatna na uszkodzenia tego typu preparatami.

SKO: Co to są herbicydy doglebowe i herbicydy z sąsiednich upraw?

MKA: Herbicydy są preparatami (pestycydami) stosowanymi do zwalczania chwastów w uprawach ogrodniczych i rolniczych. Istnieje kilka kategorii herbicydów w zależności od sposobów i mechanizmów działania: selektywne,  nieselektywne, kontaktowe, układowe, nalistne, doglebowe, przedsiewne, przedwschodowe lub powschodowe. Rolą herbicydów doglebowych jest stworzenie warstwy nieprzepuszczalnej na powierzchni gleby dla nowo wschodzących niepożądanych chwastów. Bardzo istotne znaczenie ma odpowiednie zastosowanie tego typu preparatów i nie przekraczanie dopuszczalnych dawek czy stężeń, ponieważ związki te bardzo długo mogą zalegać w glebie i wpływać negatywnie na wzrost i rozwój roślin uprawnych. Istotną rolą jest znajomość historii upraw na działkach bezpośrednio przylegających do naszej planowanej winnicy, ponieważ w trakcie nieumiejętnego zastosowania np. silnego wiatru preparaty te mogą znajdować się również na naszej działce. Podobna sytuacja może mieć miejsce w późniejszym okresie uprawy, gdy może dochodzić do znoszenia cieczy na nasze rośliny i niekoniecznie muszą to być preparaty doglebowe, ale o innym spektrum działania np. totalnym z grupy glifosatów jak Roundap, nadmienić należy, że winorośl jest bardzo podatna na uszkodzenia po herbicydowe. Stosowanie herbicydów przyczynia się do degradacji środowiska naturalnego, ale równocześnie obniża koszty uprawy i produkcji.

SKO: To będzie ostatnie pytanie. Jaką rolę odgrywa klimat przy wyborze miejsca na winnicę?

MKA: Klimat w dużej mierze określa przydatność poszczególnych odmian winorośli dla regionu. Różnice temperatur z powodu zmian topograficznych wpływają na dojrzewanie owoców. Wiedza i dane na temat lokalnych warunków klimatycznych, mają kluczowe znaczenie dla właściwego doboru odmiany. Niska temperatura zimą może być czynnikiem najbardziej ograniczającym uprawę winorośli w chłodnym klimacie. Długość okresu bez przymrozku jest szczególnie ważna w regionach północnych i jest kluczem do uzyskania dobrej jakości winogron, zwłaszcza późnych odmian czerwonych. Wysokość plantacji może mieć znaczący wpływ na długość okresu wegetacji. Wymagania termiczne winorośli określa się za pomocą tzw. sumy aktywnych temperatur (oznaczenie SAT) tj. sumy średnich dobowych temperatur równych lub wyższych od 10^oC, znajomość tego współczynnika ma kluczowe znaczenie przy wyborze odmian. Ilość i rozkład opadów w okresie wegetacji, a szczególnie po okresie wybarwiania jagód, może mieć ogromny wpływ na jakość.

SKO: Pani Magdo, to była interesująca rozmowa. Serdecznie dziękuję za możliwość jej przeprowadzenia i podzielnie się z nami swoją wiedzą. Bez wątpienia wybór miejsca pod winnicę nie jest taki prosty.

MKA: Dla mnie to  przyjemność. Kibicuję Waszej inicjatywie i mam nadzieję, że zaprosicie mnie na degustacje Waszego pierwszego wina.

Pani Magdalena Kapłan jest pracownikiem naukowym Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, w Katedrze Nasiennictwa i Szkółkarstwa Ogrodniczego. Od wielu lat interesuje się możliwością uprawy winorośli w polskim klimacie, prowadzi liczne badania pod kątem doboru odmian, podkładek, zabiegów agrotechnicznych i ochrony. Zajmuje się doradztwem z zakresu szerokorozumianej uprawy winorośli, zaś wieloletnie doświadczenie praktyczne poparte wiedzą naukową pozwalają na rzetelne i profesjonalne doradztwo.